Znane wśród Słowian jako Sobótki, Noc Kupały, Kupalnocka lub Palinocka, to święto Słońca, które odnosi zwycięstwo, królując na niebie; to także święto Księżyca, który odtąd będzie zdobywał przewagę.
Podczas tego święta Słowianie czcili dwa żywioły: ogień i wodę.
Kult ognia
Powszechnym zwyczajem było palenie na wzgórzach ognisk. Ogień zapalano, krzesząc go poprzez tarcie drewnem o drewno. Taki płomień nazywano „żywym”. Potem zapalano drewniane koło, które toczono na żerdzi po wzgórzu, rozpalając kolejne ogniska. Takie płonące koło symbolizowało Słońce. Zebrani śpiewali, tańczyli, a młodzi przeskakiwali nad ogniskami, wierząc, że płomień pełni funkcję oczyszczającą i chroni od działania złych mocy.
Kult wody
Kąpiel w rzekach i jeziorach miała znaczenie rytualne. Nawet bydło starano się wówczas zmoczyć w pobliskich zbiornikach wodnych. Wierzono, że od tej nocy można bezpiecznie zażywać kąpieli i żaden utopiec ani wodnik nie będzie czyhał na życie tych, którzy ośmielą się wejść do wody.
Skąd nazwa Kupała?
Jest mnóstwo wersji, wyjaśniających etymologię tej nazwy.
- Słowo to wiązano z czasownikiem „kąpać”, co można uzasadnić obrzędową kąpielą w rzece, w związku z tym Kupała to jakby odpowiednik późniejszego Jana Chrzciciela.
- Doszukiwano się podobieństwa do indyjskiego słowa „kup”, co oznacza „jarzyć” i „pole”, czyli „obrońca”, co podkreśla powiązanie z kultem ognia.
- Wywodzono je od czasownika „kupić się”, czyli gromadzić.
- Na Rusi w Sobótki topiono kukły: Kupałę i Marę, rodzeństwo symbolizujące dualizm: ogień i wodę.
- Miało oznaczać istotę mityczną, dziewczynę rozdającą kwiaty podczas wróżb sobótkowych.
- W Latopisie hustyńskim czytamy: „Kupało, jak mniemam, był bóg bogactwa jako w Helladzie Ceres”.
Etymologia słowa Sobótki
Tak nazywano zarówno przesilenie letnie jak i święto Stada czczone wiosną. W różnych kronikach i zapiskach spotykamy się ze sformułowaniem „palić sobótki”, co jest równoznaczne z obrzędowym paleniem ognisk. Prawdopodobnie oznacza „dzień poprzedzający święto”.
Szukanie kwiatu paproci
Wszystkim jest znana słowiańska legenda o szukaniu kwiatu paproci, który zakwita tylko w tę najkrótszą noc w roku. Była ona też ponoć pretekstem dla par, żeby wyruszyć wspólnie do lasu na poszukiwania. W ten sposób ujawnia się jeszcze jeden aspekt tego święta – przejawiający się w kulcie płodności.
Noc Kupały dziś
Świętowania pogańskiego święta – Sobótek nie udało się wyplenić żadnymi zakazami. Słowiańska ludność bawiła się przy ogniskach na wzgórzach przez wieki. Dopiero pod koniec XX wieku i na początku XXI stało się reliktem z trudem odtwarzanym przez nieliczne grupy kultywujące słowiańskie tradycje.
Monika Maciewicz